Tak wiele mówi się o potrzebie wychowania dzieci do wartości. Wychowanie do wartości leży u podstaw działań i programów wychowawczych funkcjonujących w systemie oświaty. Pedagodzy i psychologowie nawołują stale do ukazywania dzieciom świata wartości. W tym momencie rodzi się pytanie, czym właściwie są wartości, do których tak często odwołuje się opinia publiczna. Wartości, tłumacząc pokrótce, są zasadami, które przyjęło społeczeństwo i traktuje jako podstawę norm etycznych. Wartości są celem, do którego warto dążyć. Praca z dziećmi powinna opierać się na dążeniu do wartości, jako dążeniu do tego, co cenne, piękne i nadające sens życiu. Świat wartości to znaczy często „być”, a nie „mieć”, to wartości duchowe, a nie materialne.

Wychowanie do wartości obejmuje przede wszystkim dawanie dobrego przykładu przez osoby wychowujące. Nie można mówić o procesie wychowania do wartości, jeżeli dziecko obserwuje nieprzestrzeganie podstawowych norm moralnych przez swoich opiekunów. Konsekwencją zauważania przez dziecko łamania norm moralnych w swoim otoczeniu jest najczęściej niewłaściwe jego postępowanie, będące odzwierciedleniem czynów opiekunów. Upadek autorytetów i promowany przez współczesny świat kierunek w wychowaniu dzieci mający za zadanie rekompensować na wszelkie materialne sposoby brak realnie poświeconego dla dziecka czasu kształtuje w dziecku postawę roszczeniową. W taki sposób wychowujemy społeczeństwo roszczeniowe, stale domagające się zapewnienia jego wszystkich potrzeb bez względu na realne możliwości. Na drugi plan niestety schodzą wartości takie jak: przyjaźń, braterstwo, wzajemna pomoc, empatia. Dlatego warto podejmować się wszelkie starania mające uwrażliwić dziecko na „prawdziwe” wartości powszechnie akceptowane przez społeczeństwo.

Większość pedagogów jest zgodnych, że wychowanie do wartości powinno być zapoczątkowane już w rodzinie, w której wychowuje się dziecko. To dom jest miejscem, gdzie rodzice jako pierwsi - szczególnie uprzywilejowani nauczyciele- wychowują dziecko w duchu przyjętych wartości. Rodzice uczą swoje pociechy, co jest dobre, a co złe oraz wyznaczają konsekwentnie granice, których nie należy przekraczać. Reakcja rodzica na określone zachowanie dziecka, na którą składa się ton głosu, mimika, adekwatny komentarz daje dziecku do zrozumienia, co jest społecznie akceptowalne, a co nie. Ukształtowanie systemu wartości u dziecka wymaga od rodzica poświęcenia przede wszystkim czasu i uwagi. Tylko w trakcie razem spędzonych chwil rodzice mają wiele okazji do obserwowania zachowań swojego dziecka, ale również dziecko może obserwować przykład rodzica oraz ma możliwość dopytać go z charakterystycznym dla dzieci pytaniem – „Dlaczego…?” Warto podkreślić w tym punkcie raz jeszcze, iż dziecko częściej naśladuje rodziców, niż zapamiętuje tylko ich rady. Tym niemniej rodzice powinni tłumaczyć swoim dzieciom, jak powinni się zachować w określonej sytuacji, podając argumenty odnoszące się do norm moralnych albo ukazujące przykre konsekwencje niewłaściwych zachowań. Samo spędzanie czasu z dzieckiem buduje niesamowitą relację rodzic-dziecko, której często brakuje w wielu współczesnych rodzinach. Żadna nagroda, pełniąca rolę rekompensaty, nie zastąpi fizycznej obecności rodziców jako najważniejszych osób w świecie dziecka. Rodzice współcześnie rekompensują dzieciom swój brak poświęcenia uwagi najczęściej za pomocą zezwolenia na korzystanie z komputera, tabletu, smartfonu, nie zdając sobie sprawy, jakie zagrożenia ze strony świata wirtualnego czyhają  na dzieci. Dzieci, poprzez wybór niewłaściwych filmów, gier, stają się wychowankami treści przemycanych przez Internet. To brak kontroli tych treści ze strony rodziców powoduje to, iż dziecko umacnia się w przekonaniu, że zasady gier obowiązują również w normalnym życiu, co powoduje u dziecka zagubienie, niezrozumienie otaczającego świata. Takie dziecko jest lękliwe, niedostosowane do funkcjonowania w rzeczywistym świecie, mające trudności w relacjach międzyludzkich, niepotrafiące rozmawiać o swoich problemach, a tym samym będące niegotowym na kolejne etapy rozwojowe. Jednym słowem wychowanie do wartości w rodzinie to istny fundament kształtującej się dziecięcej osobowości, w której świat wartości powinien stać na pierwszym miejscu.

Kolejnym etapami w życiu dziecka jest pójście do przedszkola, a następnie do szkoły, gdzie do grona osób kształtujących w dzieciach normy etyczne dołączają nauczyciele, którzy poprzez obrane programy wychowawcze i wynikające z nich działania kształtują w wychowanku pożądane zachowania zgodne z społecznie przyjętym systemem wartości. Warto przy tym podkreślić, że system wartości rodziców i nauczycieli w placówkach oświatowych powinien być spójny, aby wychowanie do wartości było efektywne i owocowało właściwymi zachowaniami dziecka, jak również właściwym rozeznaniem wartości i antywartości. To w przedszkolu dziecko uczy się pielęgnować podstawowe wartości i podejmuje w związku z tym działania moralnie akceptowalne. To w przedszkolu uczy się, że relacje międzyludzkie oparte powinny być na szacunku w stosunku do drugiej osoby. Choćby samo uczenie dziecka dzielenia się zabawkami z innymi dziećmi w grupie przedszkolnej wznosi w świecie małej istoty podwaliny umiejętności współpracy oraz pozwala powolnie wyjść z egocentryzmu, a także uczy przyjaźni. Wszelkie działania edukacyjne w przedszkolu, jak również na wyższych szczeblach edukacji, mające na celu uczenie znajomości symboli narodowych oraz szacunku do ojczyzny poprzez obchodzenie świąt państwowych poprzez uroczyste akademie kształtują patriotyzm w małym obywatelu. Szkoły realizują wiele programów wychowawczo-profilaktycznych dążących do ukształtowania określonych postaw w życiu młodego człowieka oraz ukształtowania w nim należytego świata wartości. Można by przytaczać wiele innych argumentów za tym, że w placówkach oświatowych odbywa się wychowanie do wartości, które jest jednym z priorytetów Ministerstwa Edukacji Narodowej na każdy rozpoczynający się rok szkolny, ale warto podkreślić raz jeszcze, że bez solidnego fundamentu pożądanych postaw społecznych ugruntowanych w rodzinie niezwykle trudno jest wychowywać do wartości w placówkach oświatowych.

Reasumując należy podkreślić raz jeszcze ogromną rolę rodziców w kształtowaniu świata wartości u dziecka. Warto, aby każdy rodzic miał na uwadze, iż to właśnie on odgrywa najważniejszą rolę w wychowaniu swojego potomstwa i od niego zależy w największej mierze, jakimi zasadami moralnymi będzie kierować się jego małe dziecko, a w przyszłości dorosły człowiek.

Opracowała: Monika Mikołajczuk

Bibliografia:

• „Wychowanie do wartości” K. Olbrycht
• Edukacja przedszkolna skierowana ku wartościom – zasady opracowania autorskiego programu dla dzieci przedszkolnych „W świecie wartości”- Barbara Wolny
• „Podróż w świat emocji- poszukiwanie i odkrywanie”, Maria Janas
• „Świat wartości dzieci kończących edukację przedszkolną” Krystyna Żuchelkowska